Enrique Massó, fillo de Gaspar, doa ao museo a súa biblioteca colombina, formada por máis de 600 volumes.
O Museo Massó de Bueu segue incrementando os seus fondos. Unha das últimas incorporacións é a gran biblioteca colombina que durante décadas foi reunindo Enrique Massó, fillo de Gaspar. A colección está composta por máis de 600 volumes nos que dunha maneira ou outra o principal protagonista é Cristóbal Colón, o almirante que aquel 12 de outubro de 1492 chegou ao Novo Mundo. A familia decidiu doar toda a biblioteca ao museo budetense para facilitar que calquera investigador ou persoa interesada poida ter acceso aos seus fondos.
DAVID GARCÍA – BUEU O enxeñeiro e apaixonado da historia Antonio Fernández publicou en FARO DE VIGO durante a década de 1950 unha serie de artigos nos que defendía a teoría de que Cristóbal Colón, o descubridor do Novo Mundo e almirante do Mar Oceana, era galego e procedente das Rías Baixas. Unha teoría que se baseaba en inscricións achadas en igrexas da contorna de Pontevedra nas que aparecía o apelido Colón, como no propio templo de Santa María de Pontevedra. Esa hipótese en realidade non era nova e retomaba a senda doutros estudiosos que a finais do século XIX, como García de Régaa, xa defenderon a posibilidade de que Colón fose galego. Esa serie de artigos chamou a atención e espertou a curiosidade dun por entón novo Enrique Massó, un dos fillos de Gaspar Massó. Ata tal punto interesouse polo tema que ao longo dos anos logrou reunir unha vasta biblioteca colombina, con máis de 600 libros nos que se aborda a figura do almirante desde diversas perspectivas. Esa colección de libros permanecía ata hai pouco nunha casa da familiar en Vigo, pero recentemente acaba de ser doada integramente ao Museo Massó de Bueu. «É o seu destino natural, o lugar no que debe estar e que facilitará que investigadores e calquera persoa interesada na temática colombina poida consultar estes títulos», explica Noé Massó, fillo de Enrique e neto de Gaspar.
Enrique Massó mantivo contacto con Antonio Fernández a partir daqueles artigos e comezou a formar a súa biblioteca nesa década de 1950. Aínda que as adquisicións continuaron ata os anos de 1980, o groso das compras concéntrase entre as dúas primeiras décadas. O interese, a curiosidade e a boa posición da familia Massó permítenlle a Enrique viaxar ao Arquivo de Indias (en Sevilla), a Portugal e recompilar libros e estudos. El mesmo chega a compor unha particular homenaxe á figura do Almirante coa publicación durante os anos 60 dun pequeno libro de poesía titulado «Retrouso a Colón», publicado co apoio de Álvarez Blázquez. A colección poderíase dividir en dous apartados: o fondo antigo, composto en gran parte por libros publicados por mor da conmemoración do cuarto centenario do Descubrimento, en 1892, e outro fondo con referencias máis modernas. A Massó fascínalle o enigma de Colón, un personaxe que pasa á Historia como o descubridor de América, pero tamén envolvido nun halo de néboa e de misterio que el mesmo alimenta.
A teoría genovesa
A teoría máis estendida achega do lugar do seu nacemento é a genovesa, que apunta que Colón forma parte dunha familia de laneros e comerciantes da cidade italiana que teñen moita relación con Portugal e co comercio atlántico. Existe mesmo un documento escrito no que afirma «sendo eu nado en Xénova», pero o certo é que non se trata dun orixinal e iso esperta non poucas dúbidas. Son moitos tamén os que sinalaron que para ser genovés Colón apenas sabía falar italiano, que o escribe con numerosos erros e que nos seus textos pódense atopar numerosos lusismos, que tendo en conta a época poderían equipararse a galeguismos. O propio Colón alimenta dúbidas respecto diso noutra das súas enigmáticas frases: «Non son o primeiro almirante da miña familia», algo que entraría en contradición con ese núcleo familiar de carácter comerciante.
Nun sentido estrito quizais o lugar de procedencia de Colón non sexa máis que un tema menor posto que o feito de que fose genovés, galego, portugués ou mallorquino non afectou o resto do devir histórico, pero o certo é que a figura do almirante «forma parte dun nódulo histórico, é unha porta que abre outras moitas portas», explica Noé Massó. A partir del un pode penetrarse en aspectos como a navegación, a cartografía, a tecnoloxía naval, a historia do século XV, as relacións entre Galicia, Portugal e Castela, os descubrimentos portugueses, a colonización do Novo Mundo, ou mesmo no estudo das linguas. E aínda que en principio non sexa relevante o lugar de orixe do mariño, se realmente fose galego permitiría conectar a Galicia cun dos feitos nucleares da Historia.
O cuarto centenario
O ano 1892 constitúe unha data crave nos estudos colombinos. A celebración do cuarto centenario do Descubrimento alenta un novo interese pola figura do almirante presuntamente genovés. Galicia non é allea a ese interese, algo doutra banda con certa lóxica se se ten en conta que a nave coas noticias do Novo Mundo arribou ao porto de Baiona. Algúns estudiosos da época formulan a hipótese dun Colón galego baseándose, entre outros indicios, en que cara a 1450 ese apelido estaba plenamente asentado en Pontevedra ou en inscricións como as antes referidas. Esas teorías son rexeitadas de maneira categórica pola Real Academia de Historia, un rexeitamento contundente que o único que logra é estimular máis aínda aos que defenden esas teorías. A verdade é que non hai ningún cabo a terra firme que as avale, pero tampouco os hai no resto de hipótese. En realidade, tan válidas poden ser unhas como as outras. A tese non decaeu. Os investigadores que relacionan a Colón con Galicia seguiron rastrexando indicios: Rastrexaron a súa lingua, a súa genealogía, as súas relacións con Portugal, examinaron a súa caligrafía, interpretaron a súa firma, emparellaron a toponimia dos descubrimentos con lugares das Rías Baixas, como o primeiro lugar ao que chegou aquel 12 de outubro de 1492, ao que chamou San Salvador, sendo San Salvador de Poio onde o mozo Colón iniciaría os seus estudos. Tamén lembran que a frota estaba capitaneada pola nave «Santa María», construída na Moureira de Pontevedra, e que orixinalmente se chamaba «La Gallega».
A tese galega tradicional defende unha teoría máis ben humilde: o almirante formaba parte da familia Colón, comerciantes estranxeiros asentados en Pontevedra a principios do século XV e viviu a súa infancia entre Poio e Pontevedra. Hai outra quizais máis rechamante e ambiciosa, defendida por autores como Alfonso Philippot ou Rodrigo Cota. Philippot é historiador, capitán da Mariña Mercante, de pai italiano e nai galega e un gran genealogista. A súa avoa era unha fervente defensora da teoría genovesa, pero el, tras moitas lecturas e estudos, chega a unha conclusión sorprendente e que en caso de vivir aínda a súa avoa seguramente lle valeu ser desherdado: Colón non só era galego, senón que ademais en realidade era Pedro Álvarez de Soutomaior, coñecido popularmente como Pedro Madruga.
Esta hipótese serviría para explicar a desaparición do nobre galego despois do enfrontamento cos Reis Católicos [el apoiaba a Juana «A Beltraneja» para ocupar o trono en lugar da Isabel] e aínda que a hipótese ten tinguiduras novelescos o certo é que se apoia en datos históricos que a fan tan plausibles como no resto das teorías sobre a procedencia de Colón. O almirante e o nobre galego estaban casados cunha muller portuguesa, as persoas que apoiaron a Colón en Sevilla no seu empeño de realizar a travesía eran membros da familia Sotomayor e mesmo na segunda viaxe do almirante a América vai con el Cristobal de Sotomayor, un fillo de Pedro Madruga.
Colón de Sotomayor
Alfonso Philippot comezou a publicar as súas investigacións hai máis de 30 anos. O 12 de outubro de 1977 publicaba en FARO un artigo titulado «Cristóbal Colón de Sotomayor», que era un adianto do libro que estaba a preparar. Desde entón publicou obras como «A identidade de Cristóbal Colón» e «Colón galego, o almirante das mil caras». Sostén que o cambio de identidade Pedro Madruga/Cristóbal Colón produciuse en 1479, data na que o nobre galego foi obrigado a exiliarse a Portugal polo seu apoio a Juana A Beltraneja e ano no que, segundo os historiadores portugueses, Colón chegaría a Lisboa.A hipotésis de Philippot é que Pedro Madruga adoptaría o apelido da súa nai, Constança de Colón, e o nome co que era coñecidos na súa infancia, que era Cristóbal. O 20 de xaneiro de 1486 os Reis Católicos celebraron unha audiencia con Cristóbal Colón en Salamanca e na que o almirante lles expuxo o seu proxecto dunha nova ruta cara ás Indias. Philippot cre que en realidade era Pedro Madruga quen presentou esa proposta para tentar a cambio recuperar as súas propiedades.
Son todos estes datos concluíntes e irrebatibles? Non. Pero quizais o resto das teses tampouco o sexan. «Hai vimbios para facer un cesto. Son todos discutibles, pero se vos italianos podar facelo, nós tamén», sinala Noé Massó.
Un enigma sen resposta
A biblioteca colombina doada pola familia Massó xa está no museo budetense e os seus fondos poden ser consultados. Pero vaia por diante unha advertencia: Que ninguén espere atopar nos seus máis de 600 volumes a resposta a se Colón era galego, genovés ou de calquera outra parte de Europa. Ese é probablemente un enigma puro que nunca terá resposta e a consulta desta biblioteca o que provocará son máis preguntas e interrogantes. Enrique Massó chegou a estar persuadido durante a década de 1960 que Cristóbal Colón era galego, pero na actualidade, tal como apunta o seu fillo Noé, xa «non se define».